Waarom je paard niet 'moedig' is - en dat ook niet hoeft te zijn

Een tijdje geleden plaatste iemand in een facebookgroep de volgende vraag:
Zijn paarden moedig geboren of is moed aan te leren?
Een aantal jaren geleden stelde iemand anders eenzelfde vraag op een IJslanderforum. 
De vraag zelf, én de reacties erop, zetten me aan het denken.
Hier 'my two cents' over het onderwerp 'moed' in paardenland.
En aan het eind van het artikel vind je 4 tips die je op weg kunnen helpen in het vormen van je eigen visie hierover.

​
​'Moed' is misschien helemaal het goede woord niet. 
Dat is mijn eerste gedachte: we hebben het vaak over 'moed' als het om onze paarden gaat.
We noemen de één een Dappere Dodo en de ander een Bange Poeperd.
We classificeren paarden, leggen ze langs de 'moed-meetlat' in verschillende (aardige en minder aardige) bewoordingen. 

Het is niet voor niets dat in onze taal 'moed' wordt gekoppeld aan een leeuw: leeuwenmoed.
Een leeuw is een roofdier. Hebben we het over Bange Poeperds, dan zeggen we Angsthaas. 
Een haas is -juist- een prooidier. Net als een paard. 

De van Dale geeft 'dapperheid' als synoniem voor moed:

Dap·per 
(bijvoeglijk naamwoord, bijwoord; vergrotende trap: dapperder, overtreffende trap:dapperst)

1 zonder vrees; = onverschrokken: klein maar dapper

​Ik denk dat gebruik van het woord 'moed' of 'dapperheid' in relatie tot paarden je niet helpt.
Het doet geen recht aan wat het paard is, aan wat een paard kan en hoe het dier in elkaar zit.
Van je paard verwachten dat het zonder vrees is, onverschrokken, is onmogelijk.
Paarden zijn namelijk niet moedig.
​Daar zijn ze helemaal niet voor gemaakt. Net als hazen, by the way. 

Paarden zijn prooidieren: van de reacties op gevaar, de 4 F'en (Flight, Fight, Freeze, Faint), zetten ze als eerste de Flight in: vluchten. Daar overleven ze van, zeg maar.
Moedig zijn zorgt er meestal voor dat ze op de barbecue van een roofdier eindigen.
Moed is in paardenland gewoon niet zo handig. En zit er dus niet erg ingebakken. 
Een gevaar-sensor, die zit wél ingebakken. Daar zullen we als mensen en begeleiders iets mee moeten. 

Wat wij vragen van onze paarden: wil je met je hoogtevrees even van hoge duikplank springen?
Paarden zijn prooidieren, kuddedieren en steppedieren. Wat wij van ze vragen staat daar regelmatig haaks op: we vragen ze in hun eentje met ons op stap te gaan. We vragen ze ons op hun rug te dulden, hun meest kwetsbare plek. 
En we sluiten ze op in een trailer, verre van steppe-achtig.

De dingen die wij van onze paarden vragen, en in sommige gevallen: eisen (schoppen, een mep, of het zachtere 'dwingen' met (niet-)fysieke druk), is tegennatuurlijk voor je paard. 
Wanneer zij iets eng vinden, is het niet normaal voor ze om er juist op af te gaan. 
Zoals het ook niet normaal is om met hoogtevrees van de hoge duikplank te willen springen. 
Ik heb hoogtevrees en no way dat je mij van een hoge duikplank krijgt.
Oké, ik ben omkoopbaar voor een vrij hoog bedrag.
Maar zo werkt het niet bij paarden.
Ook al doen ze veel voor een snoepje, bij grote angst of spanning zal overlevingsinstinct meestal de overhand krijgen. En daar sta je dan, met je snoepje. 

Paarden willen ergens bij gevaar liever niet op af. Of eroverheen. Of erlangs. 
Ze willen liever op een afstandje blijven. Staan, ruiken, hoofd laten zakken, hoofd weer optillen. Misschien zelfs een stukje weglopen om het geval van grotere afstand te bekijken. 
En dan zelf beslissen of het veilig genoeg is om dichterbij te komen.
Soms vraag je je paard iets te doen en krijg je een 'nee' voor je kiezen. 
Dikke kans dat dat is omdat je paard iets spannend vindt en een andere behoefte heeft dan jij. 

Wat kunnen we dan wel gebruiken in plaats van moed?
Oké, 'moed' is dus misschien niet iets waar we onze paarden recht mee doen.
Wat kunnen we dan wel gebruiken om onze paarden te typeren op een manier waar we ook werkelijk wat aan hebben? Wat mij betreft is dat: 'Nieuwsgierigheid'.
De wens of behoefte om iets te onderzoeken, ondanks eventuele spanning. 
Wil je paard uit zichzelf de dingen van naderbij inspecteren of niet? Sommige paarden stappen overal nieuwsgierig op af en onderzoeken dat het een lieve lust is.
Andere paarden zijn van nature meer van het slag 'geef mijn portie maar aan Fikkie' en blijven liever op afstand. 
Waar je paard ook staat op de 'Nieuwsgierigheidsladder': bij angst of spanning heeft-ie een behoefte. Het is aan ons om daarnaar te luisteren en handelen. 

Mijn IJslander Tigul is hartstikke nieuwsgierig is en banjert overal op af.
Zijn maatje Tanni is meer van het type 'als ik het niet eten kan vertrouw ik het niet - ga jij maar eerst'. Hij kijkt graag van een afstand de kat uit de boom. En is niet te beroerd om even wat meer afstand te nemen als hij het té spannend vindt worden allemaal.
Twee heel verschillende type paarden als het gaat om nieuwsgierigheid. 
En dus met heel verschillende behoeften. Van Tanni verwachten dat hij net zo met de dingen omgaat als Tigul, zou niet eerlijk zijn. Het is immers een totaal ander dier. 

Door het over nieuwsgierigheid te hebben in plaats van moed blijf je dichterbij het wezen 'paard'. 
Je kunt inschatten of je paard van nature nieuwsgierig is of juist niet, en hoe je de boel zo kunt faciliteren dat hij die nieuwsgierigheid ontwikkelt. 

Is nieuwsgierigheid te ontwikkelen?
De vraag wordt vaak gesteld of 'moed' te ontwikkelen is.
​Maar dat is dus geen relevante vraag, aangezien paarden en moed niet zo lekker samengaan. Paarden en nieuwsgierigheid gaan heel goed samen; de wens om te onderzoeken, informatie te verzamelen en zelf beslissingen te kunnen nemen, is iets dat paarden heel goed kennen. 
En dat is ook iets wat je kunt stimuleren en ontwikkelen. Niet door te trainen middels conditionering, maar door het faciliteren van situaties waarin je paard zelf kan onderzoeken.

Wanneer je paard een gevoel van autonomie heeft, ervaart dat jij hem niet dwingt tot té spannende dingen en hem een bepaalde mate van controle geeft, zul je merken dat je paard steeds meer en meer durft te ondernemen. 
Hij weet dat hij de rust kan vinden in zichzelf, dat hij mag onderzoeken en informatie kan verzamelen op een manier waar hij behoefte aan heeft. En in dat hele proces ben jij er om het in goede banen te leiden.  
Die nieuwsgierigheid en het gevoel controle te hebben over een spannende situatie, vergroot het zelfvertrouwen van je paard enorm. 
Een paard met zelfvertrouwen is prettiger om mee te werken dan een paard met een gebrek eraan.

IJslander Áfram onderzoekt graag met zijn tanden :-)

Spreken over moed gaat vaak niet over moed. 
Misschien gooi ik nu een knuppel in wat hoenderhokken of schop ik tegen gevoelige schenen.
In alle jaren dat ik met paarden werk, is dit al een topic. Een gevoelig topic, weet ik inmiddels.

In de omgang met vele leerlingen en hun paarden die ik heb mogen begeleiden, ging het vaak over dapperheid en moed. Tenminste, dat leek zo.
Want eigenlijk ging het daar helemaal niet over. Het ging over angst.
Angst van de mens, that is.
Leerlingen die me hoopvol aankeken en vroegen 'maar ze worden moediger naarmate ze ouder worden toch?' of 'met training en opvoeding is heel veel te bereiken en daar worden ze dapperder van toch?', hadden het eigenlijk niet over de moed van hun paard.

Er zat vaak iets anders onder: angst.
Angst dat het verkeerd gaat. Angst dat je je paard niet houdt. Angst voor losrukken, ervandoor gaan, angst voor eraf vallen. Vaak heel begrijpelijke gevoelens. 
Ik ben zelf geen heldhaftige ruiter, ik snap die angst heel erg goed. Ik vind alleen ook dat je je paard er zo min mogelijk mee lastig moet vallen.
Die leunt op ons en heeft er geen drol aan wanneer we ons van alles in het hoofd halen over 'wat er mogelijk aan ellende zou kunnen gebeuren'.

Dus wees eerlijk: focus je op de moed van je paard omdat je eigen angst te spannend is om werkelijk onder ogen te zien en ermee aan de slag te gaan?
Zou je eigenlijk willen dat je paard anders is dan dat-ie werkelijk oorspronkelijk is?
Minder schrikachtig, minder energie, minder nerveus?
En doe je je paard daar recht mee?

Geen makkelijke vragen om écht eerlijk over na te denken, maar wel waardevol. 
Ik heb zelf mijn allereerste paard, Chico, met pijn in mijn hart verkocht, omdat ik me realiseerde dat wij geen goede rijmaatjes zouden zijn. Dat besluit kwam niet in een week; daar heb ik een jaar of 2 over gedaan.

Tips: wat kun je doen?
Last but not least, deze inzichten vertaald naar concrete tips. Geen tips om je paard moediger, dapperder of nieuwsgieriger te krijgen. Misschien wijd ik daar nog eens aan ander artikel aan. 
Maar wel concrete vragen om eens over na te denken. 

1. Verwacht van je paard niet dat het een leeuw is. 
Bucephalus, het paard van Alexander de Grote, viel een leeuw aan. Eén oor gericht op de leeuw, één oor op zijn ruiter. Een prachtig beeld van 'moed'. En tegelijkertijd vergezocht en niet helemaal te plakken op onze huis-tuin-en-keukenpaarden. 
Van je paard verwachten dat-ie een leeuw is, is zoiets als van een vis verwachten dat-ie vliegen kan. 
Check bij jezelf: wat verwacht ik van mijn paard? En is dat wel reëel? 

2. Verdiep je in fysiologie en leerprincipes
Het kan je enorm helpen als je weet hoe je paard in elkaar zit. Wat zijn behoeften zijn, vanuit zijn natuurlijke oorsprong. Hoe beter je dat weet, hoe beter je aan die behoeften kunt voldoen en hoe meer je nieuwsgierigheid kunt faciliteren en aanwakkeren. 
Verdiep je dus in hoe paarden leren en hoe ze de wereld beleven door hun zintuigen.

Dat gaat verder dan weten hoe je een paard kunt trainen middels conditioneren. 
Een paard leert bijvoorbeeld conditioneringswise contextgebonden: wat hij in situatie A geleerd heeft, neemt hij niet automatisch mee naar situatie B. Zo kan het dat het zeiltje waar je in de bak mee oefent en helemaal oké is, ineens superspannend kan zijn wanneer datzelfde zeiltje over een stapel houtblokken ligt gedrapeerd.
Er zijn vele manieren waarop je je paard dingen kunt leren: positieve en negatieve bekrachtiging, faciliteren van cognitie, om er maar een paar te noemen. 
Je keuze is afhankelijk van wat je van je paard wilt én het soort relatie dat je voor ogen hebt. 
Weet wat er te koop is zodat je een gefundeerde keuze kunt maken. 

3. Wees eerlijk: wie ben jij? En wie is je paard? Hoe zijn jullie samen?
Een van mijn liefste oudleerlingen, Hermien, zei tijdens haar eerste les: "Dit is Saar, een Fries. Eigenlijk veel te hoog en veel te jong voor mij, maar ik ben toch op haar gevallen. Ik geef ons een jaar. Als het na dat jaar niet genoeg klikt en ik voel me niet veilig, dan zoek ik een andere baas voor haar". 

Ik heb veel respect voor de eerlijkheid waarmee Hermien het proces aanging: oprecht haar best doen en ook de mogelijkheid openhouden om een andere, betere match te zoeken.

Bedenk dus voor jezelf: wat voor soort ruiter ben je? Wat voor paard past daarbij?
En past je huidige paard in dat plaatje? Of toch eigenlijk niet?

4. Durf te kiezen
Vraag jezelf af: wat voor relatie wil je met je paard?
Een relatie waarbij jij alles bepaalt en je paard opdrachten geeft?
Of eentje waar ook je paard zichzelf mag en kan zijn?
Wees dan ook reëel in je verwachtingen. Een angsthaas wordt nooit een dappere dodo. 
Als blijkt dat dat zo is, durf dan een beslissing te nemen. Voor je paard en voor jezelf. 
Ze leven zoveel korter dan wij: zorg ervoor dat het het mooiste leven is wat het paard krijgen kan. Als dat niet met jou is, so be it. 

En soms, heel soms, kom je er eentje tegen waarvan je denkt: niet alle paarden zijn geschikt als rijpaard. Dat wij dat er dan toch met alle macht van willen maken is niets minder dan oneerlijk, voor alle partijen. 

Dus durft te kiezen. Voor jezelf en voor je paard.
Het is je hobby, weet je nog? Vooral bedoeld voor geluk en ontspanning ;-) 
Ik heb inmiddels genoeg combinaties gezien die veel te lang door zijn blijven modderen en dat is gewoon zonde. 

Misschien is moed iets wat wíj vooral moeten opbrengen.
De moed om eerlijk naar ons eigen denken en handelen te kijken.
Moed om jezelf pijnlijke vragen te stellen.
​Moed om te kiezen. 
Voor onszelf en voor ons paard. 

***

Dat waren ze, my two cents over 'moed' en paarden. 
Wellicht brengt het jou tot heldere inzichten en een bewustzijn van wie jij bent met je paard - en wie je wilt zijn. 
Als je iets wilt delen, voel je welkom!


Interessant:

• Lees ook dit artikel over courage and horses (Engels)
• Over leerprincipes en paarden: dit artikel van Bokt. 
• Deze website van Learning Animals over zoöantropologie: focus op het cognitieve paard.
• Dit artikel van Emiel Voest over natuurlijk gedrag en trainen  
• Mijn paard zegt NEE, en nu?
• Waarom wil mijn paard niet op de trailer?
• Wat paarden zien - zintuigen en de reacties van je paard op gevaar