Dominant?

‘Mijn paard is dominant’.
Hoe vaak horen we iemand in onze omgeving deze zin uitspreken?
Maar is het ook waar? Is jouw paard wel dominant? Of vertoont hij alleen gedrag dat jij als dominant BESTEMPELT?
Het feit dat jouw paard gedrag laat zien dat door jou niet gewenst is, wil nog niet betekenen dat jouw paard ook dominant ís.

---

Hiërarchie of rangorde?
We bestempelen paarden vaak als dominant, omdat wij denken dat hij 'de hoogste in rang is'. 
Zo wordt het ons vaak uitgelegd: in de kudde heerst een strikte rangorde en ieder paard onderwerpt zich daaraan.
Inmiddels is er meer onderzoek gedaan naar de sociale structuur binnen kuddes paarden (en ook binnen wolven- en hondengroepen) en dan blijkt dat datgene dat wij heel lang voor waar hebben aangenomen, niet klopt. 
Er is altijd uitgegaan van een lineaire rangorde, dat wil zeggen: paard A is hoger dan B, paard B is hoger dan iedereen behalve paard A, paard C is hoger dan iedereen behalve paard A en B enzovoort.
Dit klopt dus niet. Er kunnen ook sociale driehoeken bestaan: D is hoger dan B, B is hoger dan C en C is weer hoger dan D. 
Daarnaast is deze sociale structuur niet 'vast'. Het hangt van het moment en de motivatie af welk paard wanneer de leiding neemt (en krijgt). Zo kan het zomaar gebeuren dat het paard waarvan jij dacht dat het de laagste in 'rang' was, toch ineens een initiatief neemt dat wordt opgevolgd door de rest van de kudde.

Dominantie - wat is het wel
Omdat het hier gaat om het gedrag van dieren, beschrijft  het woord ‘dominantie’ een relatie tussen dieren die gebaseerd is op het gebruik van agressie, kracht en onderwerping om toegang te krijgen tot belangrijke bronnen voor overleving zoals voer/water, paringspartners of een geliefde rustplaats. 

Om een dergelijke relatie te ontwikkelen, zal een van de dieren zich consequent moeten onderwerpen aan de ander. 
Paarden laten naar elkaar ook uitingen van dominantie zien, als een manier om belangrijke bronnen te verkrijgen/te behouden. 
Hengsten vechten bijvoorbeeld om het recht te kunnen paren met de merries, de paarden in de wei maken ruzie om wie er het eerst mag eten.
Deze ontmoetingen kunnen kort of lang duren, maar ze zijn er alleen maar om de overlevingsbronnen te beschermen/controleren: ze vormen NIET de basis voor het vestigen van een hiërarchie of rangorde. 
De paarden wegen af of het wel een gevecht waard is.
Zo zul je ook verschillen kunnen zien: voor het ene paard is zijn eten belangrijk genoeg om voor te knokken, een ander paard wil absoluut dat favoriete rustplekje. 

Wat dominantie niet is
Dominantie is géén persoonlijkheidskenmerk.
Zet een paard in een situatie die voor hem een conflict betekent (een nieuwe kudde bijvoorbeeld) en je zult gedrag zien dat bestaat uit agressie, dreiging en onderwerping om de relatie en hiërarchie te bepalen.
Maar hetzelfde paard laat totaal ander gedrag zien in een andere situatie.
Dat je paard bepaald gedrag laat zien in sommige situaties, wil dus niet zeggen dat je paard zo ís!
Dat jij in een winkel boos wordt omdat je ten onrechte wordt beschuldigt van diefstal, wil niet zeggen dat jij altijd boos BENT. Dat gedrag wordt jou ingegeven door die situatie en dat specifieke moment. 

Vaak is het gedrag dat mensen omschrijven als ‘dominant’ in feite iets anders:
gedrag dat ontstaat uit angst of verdediging, aangeleerd gedrag, of gedrag dat voortkomt uit een verkeerde huisvesting. 
Zelfs onze gedomesticeerde paarden hebben nog alle kenmerken van hun ‘wilde’ voorouders, maar wij creëren onnatuurlijke en ongezonde leefomstandigheden die voorkomen dat onze paarden gezonde sociale relaties aan kunnen gaan en normaal gedrag kunnen ontwikkelen.

Dominante misvattingen
Een aantal misvattingen die ik vaak tegenkom op een rijtje:
1. Opdringerige paarden die jouw ruimte binnendringen zijn NIET dominant. 
Ze komen in jouw ruimte omdat dat is wat ze GELEERD hebben te doen om te krijgen wat ze willen of nodig hebben. 
2. Paarden die hun eigenaren alle hoeken van het erf laten zien aan het halster en halstertouw, zijn NIET dominant. Ze hebben geleerd dat dat is wat ze moeten doen om daar te komen waar ze willen zijn. 
3. Paarden zijn er niet op uit over ons te domineren.
Als het sociale leven van paarden uit dominantie bestond, konden we waarschijnlijk niet zo goed met hen opschieten, laat staan dat we ze konden berijden. 
4. Paarden weten dat wij geen paard zijn.
Het heeft dus geen zin om je paard te willen benaderen als 'alpha, ranghogere of leidende merrie'. Zouden wij niet moeten begrijpen dat we geen paarden zijn en nooit honderd procent paardengedrag kunnen na-apen?

Wat zijn de hierboven beschreven gedragingen dan wel?
Waarschijnlijk is het aangeleerd gedrag. 
Paarden leren wat werkt, en wat niet werkt, zo simpel is het. 
Willen we een eerlijke relatie met ons paard, dan zullen we hen moeten leren waar de grenzen liggen en welk gedrag acceptabel is en wat niet. 
Andersom zullen we ook oog moeten hebben voor hun grenzen en behoeftes (maar da's weer een heel andere blog ;-))

Respect?
Dus: hoe leren we het paard ons te respecteren en ons als ‘bepalend’ te zien, zonder een relatie te bouwen op een fundament van dominantie?
Door eerst respect te HEBBEN en daarna pas te KRIJGEN. 
Een paar ‘geboden van respect’ kunnen er als volgt uitzien:
1. Begrijp wat het paard is, hoe hij functioneert en wat zijn soorteigen behoeftes zijn, vanuit bewijzen en onderzoek; niet de subjectieve mening van trainer X over paarden en hun gedrag. 
2. Grenzen – alle goede relaties hebben grenzen en een paard-mens relatie heeft ze ook nodig.
3. Leer hoe paarden communiceren, hoe je ‘paardentaal’ moet interpreteren en wat normaal en afwijkend gedrag is. 
4. Bestudeer trainingsmethodes die redelijk en eerlijk zijn. Leer welke methodes ‘Ja’ zeggen tegen het paard en welke ‘Nee’. Probeer zoveel mogelijk uit te gaan van het ‘Ja’. 
5. Begrijp dat trainen inhoudt dat je consequent moet zijn. Leiders zijn consequent en consistent, en voorspelbaar in hun reacties. 
6. Zie jezelf als leraar en zet je leerling (het paard) op voor succes zodat hij snel en ontspannen kan leren en het ‘juiste’ antwoord leert vinden op jouw vraag, in plaats van dat je alleen bezig bent met ongewenst gedrag te bestraffen.

Het woord ‘dominantie’ is één van de meest onbegrepen en verkeerd gebruikte woorden in de paardenwereld en ik hoop echt dat dat verandert.
Zelf gebruik ik begrippen als 'dominantie', 'rangorde', 'hij moet respect hebben' allang niet meer in mijn lessen.

* De inspiratie voor dit artikel komt, naast mijn eigen visie en ervaringen, van een artikel van Lauren Fraser, gedragswetenschapper en trainer. 
Haar artikel is te vinden op haar website: www.goodhorsmanship.ca 

En jij? Heb jij weleens gehoord dat je een 'dominant' paard hebt?
Wat vind jij van het begrip 'dominantie in de paardenwereld?